Hình minh họa bệnh nhân bị đau vùng vai do viêm quanh khớp vai

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ

Nguyên nhân gây viêm quanh khớp vai rất đa dạng. Thường gặp nhất là chấn thương vùng vai (té ngã, va đập) hoặc vi chấn thương lặp đi lặp lại do công việc, thể thao (vd: chơi cầu lông, tennis, nâng vật nặng trên vai)​. Các yếu tố thoái hóa tự nhiên cũng góp phần đáng kể – bệnh hay xuất hiện ở người trung niên và cao tuổi (trên ~50 tuổi) do gân cơ dần lão hóa, xơ hóa hoặc vôi hóa​​. Ngoài ra, thời tiết lạnh ẩm có thể làm tăng nguy cơ đau vai ở người có tiền sử chấn thương hoặc thoái hóa​. Một số bệnh lý toàn thân làm tăng nguy cơ viêm quanh khớp vai, đặc biệt thể “đông cứng” (adhesive capsulitis),bao gồm đái tháo đường, bệnh tuyến giáp, hoặc tình trạng phải bất động khớp vai lâu ngày sau phẫu thuật, tai biến... Bệnh tiểu đường được ghi nhận là một trong những yếu tố nguy cơ dẫn đến viêm quanh khớp vai thể đông cứng​. Những người trong độ tuổi 40-60 cũng dễ mắc bệnh hơn; thống kê cho thấy tỷ lệ khoảng 3-5% nhóm tuổi này có biểu hiện viêm quanh khớp vai​. Như vậy, tuổi tác, lối sống và bệnh lý nền đều có vai trò trong nguy cơ mắc bệnh.

Triệu chứng và phân biệt với các bệnh lý vai khác

Triệu chứng chính của viêm quanh khớp vai là đau vùng vai kéo dài, đau tăng khi vận động khớp vai và thường nhiều hơn về ban đêm​. Mức độ đau và hạn chế cử động vai tùy thuộc vào dạng tổn thương cụ thể. Dưới đây là các thể lâm sàng thường gặp của hội chứng viêm quanh khớp vai và đặc điểm phân biệt của chúng​:

• Thể đơn thuần: Viêm gân, dây chằng quanh vai là chủ yếu. Biểu hiện bằng đau nhức nhưng không hạn chế đáng kể tầm vận động hoặc sức mạnh của vai​. Đau thường xuất hiện sau vận động mạnh hoặc chấn thương nhẹ lặp lại. Người bệnh có thể đau khi giơ tay cao hoặc xoay vai, nhưng vẫn cử động được gần như bình thường.
• Thể đau vai cấp: Xảy ra do viêm cấp tính bao thanh dịch (vd: viêm túi hoạt dịch dưới mỏm cùng vai do lắng đọng calci từ gân)​​. Khởi phát đột ngột với đau dữ dội, đau lan từ vai xuống cánh tay, lên cổ​. Vai sưng nóng, người bệnh đau đến mất ngủ và gần như không dám cử động khớp vai. Dù vậy, tình trạng đau cấp này thường hiếm gặp hơn các thể khác.
• Thể giả liệt: Xảy ra khi đứt một phần hoặc toàn phần gân chóp xoay (thường do chấn thương),điển hình là gân cơ trên gai hoặc gân nhị đầu​. Bệnh nhân đau vai dữ dội kèm tiếng “rắc” nếu gân đứt đột ngột​. Sau đó vai gần như mất khả năng vận động chủ động – người bệnh không thể tự nâng hoặc xoay cánh tay, nhưng nếu được người khác hỗ trợ (vận động thụ động) thì khớp vai vẫn cử động được bình thường​. Điều này giúp phân biệt với liệt do tổn thương thần kinh.
• Thể đông cứng (đóng băng khớp vai): Thường tiến triển mạn tính. Ban đầu đau âm ỉ, đau tăng về đêm, sau vài tuần thì đau giảm dần nhưng khớp vai trở nên cứng​. Người bệnh hạn chế vận động vai rõ rệt cả chủ động lẫn thụ động – đặc biệt khó thực hiện các động tác đưa tay lên cao, với tay ra sau lưng hoặc xoay ngoài vai​​. Nhìn bên ngoài có thể thấy vai như “đông cứng”, khi cố giơ tay thì cả xương bả vai di chuyển cùng thân mình thay vì khớp vai linh hoạt​. Thể đông cứng này còn được gọi là “đông cứng khớp vai” hay “viêm co rút bao khớp vai”, thường liên quan đến viêm dính bao khớp và gặp nhiều ở người trung niên, người mắc bệnh tiểu đường.

Nhìn chung, cần phân biệt viêm quanh khớp vai với các bệnh lý vai khác như viêm khớp vai (viêm ăn mòn sụn và xương khớp vai do nhiễm khuẩn, viêm khớp dạng thấp, thoái hóa khớp vai...) hoặc đau vai do nguyên nhân thần kinh (chèn ép rễ thần kinh cổ gây đau lan xuống vai, hội chứng vai – tay do rối loạn thần kinh vận mạch,...). Viêm quanh khớp vai chủ yếu ảnh hưởng đến phần mềm quanh khớp, trong khi các bệnh viêm khớp thực sự sẽ có tổn thương trên X-quang tại xương và ổ khớp, hoặc kèm dấu hiệu viêm toàn thân (sốt cao, xét nghiệm viêm dương tính)​​. Do đó, việc thăm khám kỹ và chẩn đoán hình ảnh phù hợp sẽ giúp xác định đúng bệnh, tránh nhầm lẫn và điều trị sai hướng.

Chẩn đoán viêm quanh khớp vai

Việc chẩn đoán dựa trên khám lâm sàng kết hợp với cận lâm sàng phù hợp. Bác sĩ sẽ khai thác tiền sử chấn thương, bệnh lý liên quan và thăm khám khớp vai: đánh giá tầm vận động chủ động và thụ động, các điểm đau quanh khớp, và thực hiện các nghiệm pháp chuyên biệt (như test chóp xoay, test căng bao khớp...). Sau đó, tùy nghi ngờ lâm sàng, bác sĩ sẽ chỉ định các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh cần thiết​:

• Chụp X-quang: Giúp phát hiện vôi hóa gân (nếu có calci lắng đọng) hoặc loại trừ các tổn thương xương khớp (thoái hóa khớp vai, gai xương, trật khớp cũ...). Trong viêm quanh khớp vai thể đông cứng, chụp X-quang có bơm thuốc cản quang vào khớp có thể thấy khoang bao khớp co hẹp rõ rệt so với bình thường (thể tích chỉ 5-10 ml so với 30-35 ml)​.
• Siêu âm: Là phương tiện hiệu quả để quan sát gân cơ chóp xoay và bao gân. Siêu âm có thể phát hiện viêm dày gân, dịch quanh gân, hoặc thậm chí đứt gân (ví dụ: mất liên tục của gân, hai đầu gân co rút, có dịch tại vị trí đứt)​. Đây là kỹ thuật đơn giản, không xâm lấn, thường được sử dụng để đánh giá viêm quanh khớp vai.
• Chụp MRI: Được chỉ định khi cần đánh giá chi tiết hơn các tổn thương phần mềm quanh vai, nhất là trước khi phẫu thuật. MRI có độ phân giải cao, giúp xác định mức độ viêm dày của bao khớp trong thể đông cứng, mức độ rách gân chóp xoay, viêm bao hoạt dịch hay tổn thương sụn viền nếu có.
• Xét nghiệm máu: Thông thường trong viêm quanh khớp vai thuần túy, các xét nghiệm viêm (bạch cầu, CRP, tốc độ lắng máu...) không tăng​. Xét nghiệm máu chủ yếu để loại trừ các bệnh lý viêm khớp hệ thống hoặc nhiễm khuẩn khớp vai (trường hợp này xét nghiệm sẽ có dấu hiệu viêm, sốt, v.v.).

Việc kết hợp khám lâm sàng với chẩn đoán hình ảnh phù hợp giúp xác định chính xác dạng viêm quanh khớp vai mà bệnh nhân mắc phải. Chẩn đoán đúng là tiền đề để đưa ra phương án điều trị hiệu quả, tránh biến chứng lâu dài như cứng khớp vĩnh viễn hoặc teo cơ quanh vai.

Các phương pháp điều trị viêm quanh khớp vai

Tùy mức độ và nguyên nhân cụ thể, bác sĩ sẽ xây dựng phác đồ điều trị phù hợp cho từng bệnh nhân​. Nhìn chung, các phương pháp điều trị viêm quanh khớp vai bao gồm:

• Điều trị nội khoa (dùng thuốc): Đây là bước điều trị ban đầu nhằm giảm đau và kháng viêm. Các thuốc thường được sử dụng gồm thuốc giảm đau thông thường (paracetamol) và thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs như ibuprofen, diclofenac…)​. Trong trường hợp đau nhiều, có thể cân nhắc thuốc giãn cơ hoặc thuốc giảm đau thần kinh (nếu có yếu tố chèn ép dây thần kinh). Ngoài ra, một số bác sĩ có thể kê thêm các thuốc hỗ trợ sụn khớp như glucosamine, chondroitin để cải thiện sức khỏe khớp vai về lâu dài​. Lưu ý việc dùng thuốc cần tuân theo chỉ định của bác sĩ, bệnh nhân không nên tự ý mua thuốc vì có thể gặp tác dụng phụ hoặc dùng sai thuốc.
• Tiêm corticosteroid tại chỗ: Đây là một thủ thuật can thiệp nhỏ, được chỉ định khi đau vai nhiều hoặc có viêm bao thanh dịch, viêm gân nặng. Bác sĩ sẽ tiêm một liều corticosteroid (thuốc chống viêm mạnh) vào vùng bao gân hoặc túi thanh dịch dưới mỏm cùng vai để giảm viêm nhanh​. Thủ thuật này thường giúp giảm đau rõ rệt trong vài ngày và hiệu quả kéo dài nhiều tuần đến vài tháng. Tuy nhiên, cần hạn chế số lần tiêm (thường không quá 2-3 lần/năm) để tránh tác dụng phụ trên gân và sụn.
• Vật lý trị liệu – phục hồi chức năng: Đây là trọng tâm trong điều trị viêm quanh khớp vai, đặc biệt ở giai đoạn phục hồi. Vật lý trị liệu (VLTL) giúp giảm đau, chống viêm tại chỗ và phục hồi tầm vận động khớp vai hiệu quả mà không xâm lấn​shingmarkhospital.com.vn. Các phương pháp VLTL bao gồm: nhiệt trị liệu, điện trị liệu và các bài tập vận động trị liệu (sẽ được trình bày chi tiết ở phần sau). Trong giai đoạn viêm đau cấp, VLTL tập trung giảm đau, giảm viêm (như dùng nhiệt nóng, siêu âm, xoa bóp nhẹ nhàng)​. Khi triệu chứng đã thuyên giảm, chuyên viên vật lý trị liệu sẽ hướng dẫn bệnh nhân tập các bài tập phục hồi chức năng để lấy lại tầm vận động và sức mạnh cho vai​. Trị liệu vật lý đúng cách không chỉ giúp người bệnh giảm đau nhanh hơn mà còn ngăn ngừa biến chứng cứng khớp, dính khớp về sau. Thực tế cho thấy nhiều trường hợp viêm quanh khớp vai thể đông cứng đáp ứng rất tốt với vật lý trị liệu, có thể phục hồi đến 90% tầm vận động sau khoảng 1 tháng tập luyện​. Điều này nhấn mạnh vai trò quan trọng của VLTL trong điều trị.
• Can thiệp ngoại khoa (phẫu thuật): Đa số bệnh nhân không cần phẫu thuật. Tuy nhiên, nếu có tổn thương giải phẫu nặng, bác sĩ có thể chỉ định can thiệp. Ví dụ, với thể giả liệt do đứt gân chóp xoay hoàn toàn, đặc biệt ở người trẻ, phẫu thuật nối tái tạo gân đứt có thể được thực hiện để khôi phục chức năng vai​. Trong một số trường hợp đông cứng khớp vai quá nặng, điều trị bảo tồn không hiệu quả, có thể áp dụng phương pháp nắn chỉnh dưới gây mê hoặc nội soi phá dính bao khớp. Các can thiệp này nhằm giải phóng bao khớp bị co rút, giúp tăng biên độ vận động. Dù vậy, phẫu thuật chỉ là lựa chọn sau cùng khi các biện pháp nội khoa và vật lý trị liệu không đạt kết quả; người bệnh sẽ được tư vấn kỹ lưỡng trước khi tiến hành.

Tóm lại, phác đồ điều trị viêm quanh khớp vai thường bắt đầu bằng giảm đau, chống viêm và sớm kết hợp vật lý trị liệu phục hồi chức năng. Phẫu thuật chỉ được cân nhắc khi thật sự cần thiết. Quan trọng nhất, bệnh nhân cần kiên trì theo đuổi điều trị và tập luyện theo hướng dẫn để đạt phục hồi tốt nhất.

Vai trò của vật lý trị liệu trong phục hồi chức năng vai

Vật lý trị liệu (VLTL) có vai trò then chốt trong quá trình phục hồi chức năng và giảm đau cho bệnh nhân viêm quanh khớp vai. Không chỉ giúp giảm triệu chứng, VLTL còn tác động vào nguyên nhân sinh bệnh (như tình trạng co rút bao khớp, dính khớp, yếu cơ…) nhằm khôi phục biên độ vận động và sức mạnh của khớp vai. So với việc chỉ dùng thuốc đơn thuần, các phương pháp VLTL tăng cường tuần hoàn máu và dinh dưỡng đến vùng vai, thúc đẩy quá trình tự chữa lành của cơ thể, do đó nên được ưu tiên trong điều trị viêm quanh khớp vai​shingmarkhospital.com.vn.

Một chương trình vật lý trị liệu thường được cá thể hóa tùy theo giai đoạn và mức độ bệnh của mỗi bệnh nhân. Trong giai đoạn đầu khi đau nhiều, kỹ thuật viên sẽ áp dụng các biện pháp giảm đau, chống viêm không xâm lấn như nhiệt trị liệu (nhiệt nóng sâu, sóng ngắn, siêu âm trị liệu),điện trị liệu (điện xung TENS giảm đau, điện dẫn thuốc kháng viêm) kết hợp nghỉ ngơi tương đối cho vai​​. Sang giai đoạn sau, khi đau cấp giảm, liệu trình sẽ tập trung vào các bài tập vận động trị liệu để kéo giãn bao khớp, phá dính và tăng tầm vận động cho khớp vai​. Các bài tập như đong đưa con lắc (Codman), bài tập với gậy, dây kéo ròng rọc, bài tập leo tường được sử dụng để giúp bệnh nhân dần dần lấy lại biên độ cử động bình thường của vai​. Song song đó là các bài tập tăng cường sức mạnh cơ quanh vai và bả vai nhằm ổn định khớp vai tốt hơn.

Quan trọng là toàn bộ quá trình VLTL phải được thực hiện dưới sự hướng dẫn sát sao của chuyên viên vật lý trị liệu. Người bệnh sẽ được theo dõi tiến triển, điều chỉnh bài tập phù hợp với sức chịu đựng và mức phục hồi. VLTL không phải “một sớm một chiều” mà thường kéo dài vài tuần đến vài tháng, đòi hỏi sự kiên nhẫn và hợp tác của bệnh nhân. Với phác đồ VLTL phù hợp, đa số người bệnh viêm quanh khớp vai cải thiện rõ rệt sau 4-6 tuần trị liệu tích cực, giảm hẳn đau nhức và gần như trở lại sinh hoạt bình thường.

Các kỹ thuật vật lý trị liệu thường được áp dụng

Trong điều trị viêm quanh khớp vai, các kỹ thuật vật lý trị liệu phổ biến bao gồm:

• Sóng ngắn (diathermy): Phương pháp sử dụng sóng điện từ tần số cao để tạo nhiệt sâu bên trong các mô quanh khớp vai. Sóng ngắn giúp tăng tuần hoàn máu, giảm co cứng cơ và giảm đau hiệu quả. Nhiệt sâu còn làm mềm mô sẹo, giúp bao khớp bớt co rút, rất hữu ích cho bệnh nhân bị cứng khớp vai.
  
   
• Điện xung (điện trị liệu): Bao gồm các dòng điện kích thích thần kinh cơ (như TENS, IFC). Điện xung có tác dụng giảm đau, thư giãn cơ quanh khớp vai bằng cách gây tê nhẹ các dây thần kinh cảm giác và tăng tiết endorphin tự nhiên. Ngoài ra, một số trường hợp còn dùng điện phân dẫn thuốc (iontophoresis) – đưa thuốc giảm đau, chống viêm (như Novocain, Salicylat) qua da vào vùng vai bị viêm bằng dòng điện, giúp tăng hiệu quả điều trị tại chỗ​.

• Siêu âm trị liệu: Sử dụng sóng siêu âm tần số cao tác động vào vùng vai. Siêu âm trị liệu tạo ra vi nhiệt trong mô, giúp giãn mạch, tăng lưu thông máu, giảm viêm và giảm đau tương tự như sóng ngắn​. Đặc biệt, siêu âm có thể phá vỡ các kết dính vi mô giữa các lớp mô, ngăn ngừa hình thành sẹo xơ quanh khớp. Kỹ thuật này thường được áp dụng rộng rãi do an toàn, không đau và hiệu quả tốt trong viêm quanh khớp vai.

• Các bài tập vận động khớp vai: Đây là phần không thể thiếu trong phục hồi chức năng. Tùy tình trạng mà kỹ thuật viên sẽ cho bệnh nhân tập các bài tập phù hợp. Nhóm bài tập kéo giãn như bài tập con lắc (cúi người và đong đưa tay như quả lắc) giúp nới lỏng bao khớp, tăng độ linh hoạt cho khớp vai​. Bài tập dùng gậy, dây kéo tay qua ròng rọc hoặc trượt tay trên tường giúp bệnh nhân tự chủ động tăng dần tầm vận động theo trục đứng và ngang. Ngoài ra, các bài tập mạnh cơ vai – ví dụ: bài tập xoay ngoài với dây đàn hồi, nâng tạ nhẹ – được thêm vào để củng cố sức mạnh cơ quanh vai, ổn định khớp vai sau thời gian bất động. Việc tập luyện phải tiến hành từ từ, không gây đau quá mức, và tăng độ khó dần dần. Mục tiêu là khôi phục hoàn toàn chức năng linh hoạt của khớp vai trong sinh hoạt hàng ngày (như chải đầu, với tay lên cao, cài cúc áo phía sau...).

• Các kỹ thuật trên thường được kết hợp linh hoạt trong một liệu trình điều trị. Ví dụ, trước khi tập vận động, bệnh nhân có thể được chườm nóng hoặc chiếu đèn hồng ngoại làm nóng vùng vai, sau đó tập các bài tập, và kết thúc bằng điện xung giảm đau để thư giãn cơ. Sự kết hợp đa phương thức giúp tối ưu hóa hiệu quả: nhiệt giúp tăng đàn hồi mô, tập luyện giúp tăng tầm vận động, và điện trị liệu giúp giảm đau sau tập. Nhờ đó, bệnh nhân vừa giảm được triệu chứng, vừa cải thiện được chức năng vận động.
   

Điều trị viêm quanh khớp vai tại Khoa Vật Lý Trị Liệu – Bệnh viện Hồng Đức 3

Khoa Vật lý trị liệu và Phục hồi chức năng của Bệnh viện Hồng Đức 3 là địa chỉ tin cậy để điều trị các bệnh lý cơ xương khớp như viêm quanh khớp vai. Ưu thế của khoa là sở hữu đội ngũ bác sĩ, kỹ thuật viên trình độ cao (100% nhân sự có trình độ đại học chuyên ngành, được đào tạo chính quy) cùng hệ thống trang thiết bị hiện đại. Khoa được trang bị đầy đủ các máy móc tối tân phục vụ trị liệu: máy sóng xung kích (shockwave) trị liệu, máy sóng ngắn công suất cao, máy kéo giãn cột sống, các loại máy điện xung kích thích thần kinh cơ, máy siêu âm trị liệu kết hợp dòng điện giảm đau, v.v.​. Nhờ đó, những phương pháp vật lý trị liệu tiên tiến nhất đều có thể áp dụng hiệu quả tại đây, từ điện trị liệu, nhiệt trị liệu cho đến các bài tập chuyên biệt phục hồi chức năng khớp vai.

Không những mạnh về công nghệ, Khoa Vật lý trị liệu Hồng Đức 3 còn có đội ngũ chuyên môn giàu kinh nghiệm. Mỗi bệnh nhân sẽ được bác sĩ phục hồi chức năng thăm khám đánh giá kỹ lưỡng và xây dựng phác đồ điều trị cá nhân hóa phù hợp với tình trạng cụ thể. Trong suốt quá trình trị liệu, các kỹ thuật viên theo sát hướng dẫn, điều chỉnh bài tập và lượng vận động cho người bệnh, đảm bảo an toàn và hiệu quả tối ưu. Khoa cũng phối hợp chặt chẽ với các chuyên khoa khác (Chấn thương chỉnh hình, Nội cơ xương khớp...) trong trường hợp bệnh nhân cần các can thiệp như tiêm khớp vai hay phẫu thuật, đảm bảo người bệnh được chăm sóc toàn diện nhất.

Với phương châm “Đau… không đau… hết đau”, Khoa Vật lý trị liệu – Bệnh viện Hồng Đức 3 đã giúp nhiều bệnh nhân viêm quanh khớp vai giảm đau nhanh chóng, phục hồi vận động vai gần như bình thường. Nhờ ứng dụng công nghệ hiện đại và liệu trình tập luyện khoa học, người bệnh không chỉ thoát khỏi cơn đau vai dai dẳng mà còn lấy lại được sự linh hoạt của cánh tay, sớm trở lại với công việc và sinh hoạt hàng ngày. Nếu bạn hoặc người thân đang gặp vấn đề về viêm quanh khớp vai, hãy yên tâm lựa chọn Bệnh viện Hồng Đức 3 – chúng tôi cam kết đem đến chất lượng điều trị tốt nhất, giúp bạn chinh phục lại sức khỏe đôi vai một cách an toàn, hiệu quả.